قفل مقابل برقی (Electric Strike) – راهنمای کامل در سایت 061کالا برای استفاده در طلافروشی‌ها و باز کردن آن در هنگام قطع برق
مقدمه
قفل مقابل برقی یا Electric Strike یکی از ابزارهای پرکاربرد در مکان‌هایی است که هم امنیت بالا و هم کنترل دسترسی لازم است، مانند طلافروشی‌ها، صرافی‌ها، دفاتر امنیتی و حتی بانک‌ها. تفاوت اصلی این نوع قفل با قفل‌های سنتی در این است که سطح درب (strike plate)، وقتی گیر کرده، به کمک سیم‌پیچ الکترومغناطیسی یا رله‌ای فعال می‌شود و درب را آزاد می‌کند.
در فروشگاه‌های طلا، این قفل برای امنیت بالا گزینه‌ای مناسب است. اما سوال مهمی که برای مالکان و مدیران پیش می‌آید: اگر برق قطع شود، آیا می‌شود درب را باز کرد؟
در این مقاله به تفصیل بررسی می‌کنیم:
– تفاوت دو طراحی Fail-Safe و Fail-Secure
– عملکرد قفل در هر حالت
– چگونگی باز کردن در صورت قطع برق
– نکات نصب، ایمنی، کدهای ساختمانی و توصیه‌های نگهداری
۱. ساختار کلی و عملکرد قفل‌های Electric Strike
قفل مقابل برقی جایگزین صفحه ناودانی فلزی در چارچوب در شده، جایی که زبان قفل درب (latch bolt) در آن قرار می‌گیرد. وقتی برق به قفل اعمال می‌شود (یا قطع می‌شود)، مکانیزم داخلی آن حرکت کرده و مسیر زبان را آزاد یا قفل می‌کند .
۲. انواع قفل برقی از نظر واکنش به قطع برق
✔️ مدل Fail-Safe (Fail-Open – باز در هنگام قطع برق)
– برای قفل شدن نیازمند جریان برق است؛ اگر برق قطع شود، به‌صورت خودکار قفل باز می‌شود.
– مناسب برای خروج اضطراری یا محل‌هایی که ایمنی افراد در اولویت است .
– در طلافروشی‌ها کمتر استفاده می‌شود، چرا که در هنگام قطع برق، درب باز شده و امنیت تهدید می‌شود.
🔒 مدل Fail-Secure (Fail-Locked – بسته در هنگام قطع برق)
– در حالت فاقد برق، قفل در وضعیت قفل باقی می‌ماند و فقط با ارسال برق (ولتاژ پالس یا جریان) باز می‌شود.
– در مکان‌هایی که امنیت بالا می‌خواهند (مثل محلی با طلای گران‌قیمت) این نوع بیشتر کاربرد دارد .
– اگر برق نرود، قفل همچنان بسته است مگر اینکه مکانیزم دیگری مثل کلید مکانیکی فعال شود.
۳. طلافروشی‌ها: چرا از Fail‑Secure استفاده می‌کنند؟
1. امنیت بالا: حتی در قطع برق، قفل بسته باقی می‌ماند و دسترسی غیرمجاز ممکن نیست.
2. کدهای ایمنی: برخی از استانداردهای بین‌المللی و شهری، برای درب‌های اضطراری قفل الکترونیکی fail-safe را الزامی می‌دانند، اما در بخش‌هایی که خروج اضطراری مورد توجه نیست (مثل طلا)، fail‑secure منطقی‌تر است .
3. پایداری سیستم: چون نیاز به برق مداوم نیست، مصرف انرژی کمتر و استهلاک دستگاه کاهش می‌یابد.
۴. اگر برق برود: چطور قفل را باز کنیم؟
پاسخ: کلید مکانیکی
در قفل‌های Fail‑Secure، معمولاً یک سیلندر کلیدی مکانیکی تعبیه می‌شود. حتی وقتی برق نباشد، با کلید فیزیکی می‌توان زبان قفل (latch) را به‌صورت دستی آزاد کرد و درب را باز کرد
۵. در صورت قطع برق، چطور قفل مقابل برقی را باز کنیم؟ (راهنمای عملی)
در قفل‌های Fail-Secure که معمولاً در طلافروشی‌ها و مکان‌های حساس نصب می‌شوند، وقتی برق قطع شود، قفل در وضعیت بسته باقی می‌ماند. این ویژگی از نظر امنیت عالی است، اما ممکن است برای کاربر ایجاد سوال کند: حالا چطور درب را باز کنیم؟
روش باز کردن قفل در زمان قطعی برق:
1. استفاده از کلید مکانیکی (روش اصلی و مطمئن)
– تقریباً تمام قفل‌های مقابل برقی Fail-Secure، همراه با قفل مکانیکی سنتی نصب می‌شوند.
– حتی اگر برق کاملاً قطع شده باشد، با استفاده از کلید فیزیکی می‌توان زبانه را به‌صورت دستی از جای خود خارج کرد و درب را باز نمود.
– این کلید ممکن است مخصوص همان قفل باشد یا همان کلید معمولی درب اصلی باشد (بسته به نوع نصب).
2. بررسی وجود سیستم پشتیبان برق (UPS یا باتری)
– برخی سیستم‌های امنیتی به منبع تغذیه پشتیبان (مانند یو‌پی‌اس یا باتری قابل شارژ) متصل هستند.
– در این حالت، هنگام قطعی برق اصلی، سیستم چند دقیقه تا چند ساعت با برق اضطراری کار می‌کند.
– اگر چنین سیستمی دارید، می‌توانید با فشار دادن دکمه یا استفاده از کنترل از راه دور، درب را باز کنید.
3. اطمینان از نبود فشار فیزیکی روی درب (Preload)
– گاهی اوقات درب بسته شده، اما تحت فشار قرار دارد (مثلاً بخاطر باد، تاب داشتن چهارچوب یا قفل نامیزان).
– در این حالت حتی اگر برق وجود داشته باشد یا از کلید استفاده شود، ممکن است قفل باز نشود.
– پیشنهاد: با کمی فشار به عقب (کشیدن یا هل دادن آرام)، بار فیزیکی از روی زبانه برداشته شده و قفل راحت‌تر باز می‌شود.
4. چک کردن سیم‌کشی و منبع تغذیه (برای تکنسین‌ها)
– اگر قفل برقی با فشار دکمه هم باز نمی‌شود، ممکن است برق از منبع نرسیده باشد.
– در صورت داشتن تجربه فنی، ولتاژ برق ورودی به قفل و اتصالات را بررسی کنید (۱۲ یا ۲۴ ولت DC معمولاً).
هشدار ایمنی:
– هرگز برای باز کردن درب در هنگام قطع برق، از فشار زیاد یا ابزار مکانیکی نامناسب (مثل پیچ‌گوشتی یا دیلم) استفاده نکنید، چون ممکن است به قفل یا درب آسیب وارد شود.
– کلید اضطراری را همیشه در دسترس نگه دارید و فقط افراد مطمئن به آن دسترسی داشته باشند.
۶. چه نکاتی باید در نصب و نگهداری مدنظر باشد؟
بهترین توصیه‌ها برای نصب:
– انتخاب سیستم fail‑secure همراه با کلید مکانیکی.
– استفاده از منبع تغذیه با UPS یا باتری پشتیبان تا حد ممکن برای قطع شدن ناگهانی برق  .
– بررسی استانداردهای محلی یا شهری برای الزامات خروج اضطراری یا فشار آتش.
– اطمینان از اینکه مکانیزم خروج از داخل (free egress) حتی در حالت قطع برق قابل استفاده باشد .
نکات نگهداری و بررسی دوره‌ای:
– بررسی و تنظیم جایگیری strike و latch برای جلوگیری از preloading .
– نظافت و روان‌کاری قطعات مکانیکی.
– تست منظم عملکرد کلید مکانیکی و سیستم برقی.
– نصب علائم و آموزش کارکنان برای استفاده صحیح در مواقع اضطراری
۷. تفاوت‌های کلیدی بین قفل‌های Fail‑Safe و Fail‑Secure
در انتخاب قفل مقابل برقی مناسب برای مکان‌هایی مثل طلافروشی، باید تفاوت بین دو مدل اصلی را بشناسید. در اینجا به‌صورت گزینه‌ای، تفاوت‌های مهم را مرور می‌کنیم:
1. وضعیت قفل در هنگام قطع برق:
✅ Fail-Safe: درب به‌طور خودکار باز می‌شود.
🔒 Fail-Secure: درب همچنان بسته باقی می‌ماند.
2. نوع مکان‌های مناسب برای استفاده:
✅ Fail-Safe: مناسب برای ساختمان‌های عمومی، بیمارستان‌ها و مسیرهای خروج اضطراری.
🔒 Fail-Secure: مناسب برای طلافروشی، صرافی، دفاتر با اطلاعات محرمانه و مکان‌های امنیتی.
3. امنیت در شرایط اضطراری:
✅ Fail-Safe: ممکن است باعث کاهش امنیت شود، زیرا درب با قطع برق باز می‌شود.
🔒 Fail-Secure: امنیت حفظ می‌شود چون درب بسته می‌ماند.
4. نیاز به برق دائم:
✅ Fail-Safe: برای بسته ماندن درب نیاز به برق مداوم دارد.
🔒 Fail-Secure: فقط هنگام باز کردن به برق نیاز دارد.
5. مصرف انرژی:
✅ Fail-Safe: مصرف انرژی بالاتر به‌دلیل نیاز به برق مداوم.
🔒 Fail-Secure: مصرف برق کمتر، چون برق فقط لحظه‌ای مصرف می‌شود.
6. امکان باز کردن درب هنگام قطع برق:
✅ Fail-Safe: بدون نیاز به کلید مکانیکی باز می‌شود.
🔒 Fail-Secure: باید از کلید مکانیکی برای باز کردن استفاده کرد.
7. ریسک دسترسی غیرمجاز در هنگام قطعی برق:
✅ Fail-Safe: بالا؛ چون درب باز می‌شود.
🔒 Fail-Secure: پایین؛ درب بسته باقی می‌ماند.
۸. توضیح فنی عملکرد قفل مقابل برقی (Electric Strike)
قفل مقابل برقی، برخلاف قفل‌های سنتی که تمام مکانیزم قفل‌شون روی خود درب قرار داره، بخش اصلی عملکردش روی چهارچوب درب نصب میشه. این سیستم با استفاده از جریان برق، مسیر قفل زبانه (latch bolt) رو آزاد یا مسدود می‌کنه.
عملکرد پایه:
وقتی درب بسته میشه، زبانه (زبانه مورب یا deadlatch) وارد قسمت متحرک قفل برقی داخل چارچوب میشه که به اون می‌گن “keeper”. حالا بسته به نوع قفل، عملکردش در شرایط برق‌دار یا بدون برق فرق می‌کنه:
در مدلFail-Safe (باز در زمان قطع برق):
1 وقتی برق وجود دارد:برق جریان دارد → سیم‌پیچ الکترومغناطیسی درگیر است → درب قفل است و زبانه گیر می‌کند.
2 برای باز شدن: برق قطع می‌شود یا پالس قطع ارسال می‌شود → زبانه آزاد می‌شود → در باز می‌شود.
3 وقتی برق قطع شود: سیم‌پیچ غیرفعال → درب به‌صورت خودکار باز می‌شود (مسیر زبانه آزاد است).
4 مناسب برای خروج اضطراری یا اماکن عمومی: مکانیزم این مدل شبیه به یک آهنربای برقی است که در زمان نبودن برق، دیگر قفل نگه نمی‌دارد.
در مدل Fail-Secure (قفل در زمان قطع برق):
1 وقتی برق وجود دارد: برق به سیم‌پیچ وارد می‌شود → Keeper (زائده متحرک داخل چارچوب) عقب می‌رود → زبانه آزاد می‌شود → درب باز می‌شود.
2 وقتی برق قطع شود: هیچ جریانی به قفل نمی‌رسد → Keeper سر جایش باقی می‌ماند → زبانه گیر می‌کند → درب بسته می‌ماند.
در این حالت فقط از طریق کلید مکانیکی یا سیستم باتری پشتیبان (UPS) می‌توان در را باز کرد.
۹. چالش‌ها و نکات ایمنی & قانونی
– در برخی شهرها یا کشورها قوانین ساختمانی قفل‌هایی را که در قطع برق بسته می‌مانند (Fail‑Secure) محدود یا ممنوع کرده‌اند، به‌خصوص اگر خروج اضطراری مورد نیاز باشد  .
– در طلافروشی‌ها، با اینکه امنیت اولویت است، باید اطمینان یافت کارکنان بتوانند از داخل (بدون برق) خارج شوند یا آتش‌نشان‌ها بتوانند وارد شوند.
– همچنین برای اعتماد بیمه یا بازدیدهای ایمنی، سیستم باید قابل اعتماد باشد و هر گونه خروج اضطراری بدون نیاز به آموزش خاص انجام شود.
۱۰. جمع‌بندی
– در طلافروشی‌ها معمولاً مدل Fail‑Secure انتخاب می‌شود، که در قطع برق قفل بسته باقی می‌ماند، اما کلید مکانیکی امکان باز شدن درب را فراهم می‌کند.
– کلید مکانیکی ضروری است. قفل فقط در حالت الکترونیکی باز می‌شود، اما کلید مکانیکی یک راه ایمن در زمان قطع برق است.
– منبع تغذیه پشتیبان (UPS یا باتری) توصیه می‌شود.
– نگهداری و تنظیم دقیق strike و latch برای عملکرد صحیح بسیار مهم است.
– رعایت قوانین ایمنی و ساختمانی حیاتی است تا خروج اضطراری یا دسترسی اضطراری از داخل تأمین باشد.
نکات فنی مکمل:
– Preloading (پیش‌فشار): اگر هنگام بسته شدن درب، فشار فیزیکی (مثل باد یا لقی زیاد) روی زبانه وارد شود، ممکن است زبانه در وضعیت گیر کرده قرار بگیرد. در این حالت، حتی با اعمال برق هم قفل باز نمی‌شود، مگر اینکه فشار برداشته شود.
– منبع تغذیه: قفل‌های برقی معمولاً با برق 12V یا 24V DC کار می‌کنند. بعضی مدل‌ها قابلیت کار با ولتاژهای مختلف دارند و باید در هنگام نصب به نوع منبع تغذیه دقت شود.
– مدت زمان پالس برق: در بعضی مدل‌ها، برای باز شدن قفل فقط به یک پالس کوتاه برق نیاز است (مثلاً 1 ثانیه)، در حالی که بعضی دیگر نیاز به نگه‌داشتن برق برای چند ثانیه دارند.
– کنترل از راه دور: اکثر قفل‌های مقابل برقی می‌توانند به سیستم کنترل تردد (Access Control)، دکمه بازکن از داخل، آیفون تصویری یا کارت‌خوان RFID متصل شوند.
